Bóng tối mã hóa dưới chế độ thần quyền: Cuộc chiến ngầm của Iran mở rộng sang lĩnh vực tiền kỹ thuật số

Vào ngày 18 tháng 6 năm 2025, một cuộc tấn công mạng gây chấn động ngành đã xảy ra tại một trong những sàn giao dịch tiền kỹ thuật số lớn nhất của Iran. Một tổ chức hacker tự xưng "Săn Mồi Chim" đã xâm nhập vào hệ thống của sàn giao dịch này, đánh cắp gần 90 triệu USD tài sản. Tổ chức hacker tuyên bố rằng sàn giao dịch này đã hỗ trợ chính phủ Iran trong việc lẩn tránh các lệnh trừng phạt quốc tế và tài trợ cho các hoạt động bất hợp pháp, đồng thời chuyển tiền bị đánh cắp vào các tài khoản có thông tin chống Iran.

Sự kiện này không chỉ phơi bày thị trường tiền kỹ thuật số khổng lồ của Iran, mà còn khiến mọi người nhận thức được: quốc gia duy nhất trên thế giới thực hiện chế độ thần quyền Hồi giáo một cách toàn diện này đã và đang sâu sắc gắn bó với ngành công nghiệp mã hóa.

Kênh tài chính dưới sự trừng phạt

Sự quan tâm của Iran đối với tiền kỹ thuật số chủ yếu xuất phát từ áp lực kinh tế và địa chính trị. Do các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt, các kênh tài chính thông thường của Iran bị hạn chế, thương mại quốc tế và chuyển tiền bị cản trở. Trong bối cảnh này, tiền kỹ thuật số được coi là một phương tiện thay thế.

Tình hình kinh tế cũng là một yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của thị trường mã hóa. Iran đã phải đối mặt với áp lực lạm phát cao và sự mất giá của đồng tiền trong thời gian dài, đồng rial tiếp tục suy yếu. Thị trường chứng khoán biến động mạnh, buộc nhiều người gửi tiền phải đầu tư vào tiền kỹ thuật số để phòng ngừa rủi ro. Đối với người dân bình thường, tiền kỹ thuật số được coi là công cụ giữ giá trị và đa dạng hóa tài sản, đặc biệt là trong thời kỳ kinh tế bất ổn.

Theo báo cáo phân tích của công ty an ninh, tổng lượng tiền kỹ thuật số chảy vào các sàn giao dịch lớn ở Iran trong năm 2022 gần đạt 3 tỷ USD. Ngoài tài sản mã hóa, chính phủ Iran trong những năm gần đây cũng đã có những bước đi trong phát triển công nghệ blockchain. Hai dự án blockchain được chính thức hỗ trợ tiêu biểu nhất là Kuknos và Borna. Những dự án này nhằm cung cấp khung ứng dụng hỗ trợ blockchain cho các tổ chức tài chính, nâng cao hiệu quả và tính minh bạch của hệ thống tài chính.

Ngoài ra, Iran được cho là đã hợp tác với các quốc gia khác để lên kế hoạch phát hành một loại stablecoin hỗ trợ bằng vàng, được sử dụng để thanh toán thương mại và tránh các biện pháp trừng phạt tài chính. Ngân hàng trung ương Iran cũng đang nghiên cứu việc phát hành đồng tiền kỹ thuật số của riêng mình "mã hóa Riyal".

Nhờ vào nguồn năng lượng phong phú, Iran đã công nhận ngành khai thác mã hóa là một ngành hợp pháp vào năm 2018. Vào năm 2021, Iran chiếm khoảng 4.5% sức mạnh tính toán Bitcoin toàn cầu, sản xuất gần 1 tỷ USD Bitcoin mỗi năm, sử dụng cho thương mại nhập khẩu và giảm bớt tác động của các lệnh trừng phạt. Chính phủ đã thực hiện chính sách giá điện ưu đãi cho các mỏ tiền kỹ thuật số.

Tuy nhiên, do gánh nặng lưới điện từ các khoản trợ cấp năng lượng cao và yêu cầu quản lý, nhiều mỏ đã chọn chuyển vào ngầm hoặc hoạt động ngoài quy định. Theo ước tính, đến năm 2024, tỷ lệ sức mạnh tính toán Bitcoin của Iran trên toàn cầu đã giảm xuống khoảng 3,1%.

Từ chính sách mở sang thắt chặt

Thái độ của chính phủ Iran đối với mã hóa đã trải qua nhiều lần dao động, thể hiện từ việc mở cửa ban đầu đến việc dần dần thắt chặt.

Kể từ năm 2018, Iran chính thức công nhận ngành khai thác tiền kỹ thuật số là ngành hợp pháp. Chính phủ đã ban hành các biện pháp yêu cầu các thợ mỏ được cấp phép sử dụng thiết bị hiệu quả cao, và chỉ cho phép bán sản phẩm khai thác cho ngân hàng trung ương theo một mức giá nhất định, đồng thời thanh toán tiền điện theo giá xuất khẩu. Giá điện rẻ đã thu hút các thợ mỏ nước ngoài, bao gồm cả Trung Quốc, đến Iran đầu tư khai thác.

Tuy nhiên, mô hình "đổi năng lượng lấy coin" này đã nhanh chóng làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu điện. Vào tháng 5 năm 2021, sau khi gặp phải một đợt mất điện lớn hiếm hoi vào mùa hè, tổng thống đã tuyên bố áp dụng lệnh cấm tạm thời đối với tất cả các hoạt động khai thác mã hóa trong bốn tháng. Kể từ đó, mỗi khi vào mùa hè cao điểm sử dụng điện, chính phủ đã từng tạm thời đóng cửa một số mỏ để đảm bảo cung cấp điện cho dân sinh.

Về quản lý giao dịch, Ngân hàng Trung ương Iran đã cấm cá nhân sử dụng tiền kỹ thuật số khai thác nước ngoài để giao dịch trong nước từ năm 2020. Sau năm 2022, các cơ quan quản lý đã thắt chặt các hạn chế về quảng cáo mã hóa và bán máy khai thác. Vào tháng 12 năm 2024, chính quyền đã ra lệnh cấm quảng bá máy khai thác mã hóa và các khóa học liên quan trên internet, và yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử lớn gỡ bỏ nội dung quảng cáo liên quan.

Vào cuối năm 2024, trọng tâm quản lý chuyển sang giao dịch mã hóa bản thân. Ngân hàng Trung ương Iran ban hành quy định mới, cố gắng chặn các giao dịch đổi tiền giữa tiền kỹ thuật số và rial trên các trang web trong nước. Vào tháng 1 năm 2025, một giao diện giao dịch do chính phủ chỉ định được ra mắt, yêu cầu tất cả các sàn giao dịch trong nước phải kết nối với hệ thống quản lý thông qua kênh này, nhằm thuận tiện cho việc theo dõi thông tin danh tính người dùng và luồng tài chính.

Vào tháng 2 năm 2025, chính phủ Iran thậm chí đã tuyên bố cấm phát hành quảng cáo tiền kỹ thuật số trên bất kỳ dịp nào và nền tảng nào. Sau sự cố hacker vào tháng 6, Ngân hàng Trung ương Iran đã tăng cường kiểm soát giao dịch mã hóa: quy định các nền tảng mã hóa trong nước chỉ được phép hoạt động từ 10 giờ sáng đến 8 giờ tối hàng ngày, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và hạn chế dòng tiền ra nước ngoài.

Mâu thuẫn giữa tiền kỹ thuật số và giáo lý Hồi giáo

Là một nước Cộng hòa Hồi giáo, Iran cũng phải xem xét các quy định của luật Hồi giáo trong việc thúc đẩy sự phát triển của tiền kỹ thuật số. Các giáo lý Hồi giáo cấm mọi hình thức cho vay nặng lãi và cờ bạc, trong khi giao dịch tiền kỹ thuật số do biến động mạnh và có tính chất đầu cơ nhất định, đã từng bị một số thành phần bảo thủ chất vấn.

Lãnh đạo tối cao của Iran có thái độ tương đối cởi mở về vấn đề này. Ông đã tuyên bố rõ ràng vào năm 2021 rằng việc mua bán và sản xuất mã hóa "phải tuân thủ các luật lệ của Cộng hòa Hồi giáo Iran", và không tự động bị coi là trái ngược với giáo lý Hồi giáo. Nói cách khác, miễn là chính phủ cho phép, việc giao dịch tiền kỹ thuật số theo quy định không phải là "bất hợp pháp".

Tuy nhiên, ý kiến của các học giả tôn giáo khác nhau không hoàn toàn nhất quán. Một số học giả nổi tiếng trong phái Shi'a có quan điểm thận trọng, cho rằng tiền kỹ thuật số như Bitcoin có "nhiều sự không chắc chắn", chẳng hạn như thiếu sự bảo đảm của chính phủ, dễ bị lạm dụng, do đó giao dịch của chúng không phù hợp với yêu cầu của luật Hồi giáo.

Mặc dù chính quyền Iran không coi tiền kỹ thuật số là một điều cấm kỵ tôn giáo rõ ràng, nhưng trong thực tế lại nhấn mạnh rằng cần phải hoạt động trong khuôn khổ pháp luật quốc gia và dưới sự quản lý, tránh các hành vi đầu cơ thái quá. Quan điểm này phần nào cân bằng mâu thuẫn giữa giáo lý Hồi giáo và thực tiễn kinh tế hiện đại.

Dưới nhiều yếu tố không chắc chắn của nền kinh tế, tài sản mã hóa vẫn thu hút sự chú ý của một lượng lớn thanh niên và những người làm trong ngành công nghệ ở Iran. Cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, sự phổ biến của điện thoại thông minh, và việc Iran dần mở cửa cho các giao tiếp quốc tế, rào cản tham gia giao dịch tiền kỹ thuật số của người dân bình thường đang giảm dần.

Tuy nhiên, việc tham gia vào thị trường mã hóa cũng đi kèm với rủi ro. Trình độ kiến thức mã hóa thấp ở Iran đã tạo ra cái bẫy cho kẻ xấu: các vụ lừa đảo xảy ra liên tục, nhiều nhà đầu tư phải chịu tổn thất lớn vì mù quáng chạy theo xu hướng. Các giao dịch ẩn danh trên thị trường chợ đen cũng đã tạo ra thách thức cho công tác quản lý. Thêm vào đó, sự biến động mạnh của thị trường và thiếu sự bảo vệ pháp lý trưởng thành khiến một số gia đình Iran có thái độ thận trọng hoặc thậm chí là do dự đối với loại tài sản này.

Tổng thể mà nói, mặc dù tiền kỹ thuật số đang dần được chấp nhận rộng rãi hơn ở Iran, nhưng cuộc thảo luận xung quanh tính hợp pháp, an toàn và đạo đức của nó vẫn tiếp tục. Ngày nay, trong bối cảnh chính phủ Iran đang áp dụng các biện pháp chặn mạng và giới hạn tốc độ internet, thậm chí một số khu vực còn xảy ra gián đoạn mạng, thì đối với người dân bình thường, triển vọng phát triển của thị trường mã hóa có lẽ đã không còn ai quan tâm so với những khó khăn thực tế về chiến tranh và sự tồn vong của quốc gia.